ابیات متن درس «چنار و کدوبُن» و معنی ابیات:

درس پنجم

چنار و کدوبُن

• شاعر: ناصر خسرو قُبادیانی
• قالب شعر: قصیده
• آثار: وَجهِ دین، سفرنامه، دیوان اشعار

پرسید از آن چنار که «تو، چند ساله ای؟»            گفتا: «دویست باشد و اکنون، زیادتی است

[بوته ی] کدو از چنار پرسید: تو چند ساله ای؟ [چنار] پاسخ داد: بیش از دویست سال دارم.

خندید ازو کدو، که «من از تو، به بیست روز            بر تر شدم، بگو تو که این کاهلی ز چیست؟»

از این حرف چنار، خندید و گفت: من با بیست روز سن، از تو بلندتر شدم، بگو تنبلی تو (دیر رُشد کردن تو) به خاطر چیست؟

او را چنار گفت: «که امروز، ای کدو            باتو مرا هنوز، نه هنگامِ داوری است

گفت: ای کدو، من امروز درباره ی تو قضاوت نمی کنم. (امروز ، وقتِ قضاوت نیست)

نکته دستوری:

«او» در این بیت، مفعول نیست، زیرا حرف «را» به معنی «به» است و نشانه ی مفعول نیست.

بیت از سه جمله تشکیل شده است.

کدو  ß  منادا

فردا که بر من و تو، وَزَد باد مهرگان                آنگه شود پدید، که نامرد و مرد کیست»   

فردا (آینده) وقتی باد پاییزی بر من و تو بوَزد، معلوم می شود که بین من و تو چه کسی مرد (توانا و قوی) و چه کسی نامرد (ضعیف و ناتوان) است.

آرایه ادبی:

نامرد و مرد  ß  تضاد

مصراع دوم کنایه و ضرب المثل است.

توجه:

این شعر به صورت مناظره و شیوه ی جان بخشی بین بوته ی کدو و درخت چنار سروده شده است.

محتوای شعر:

در این شعر، ناصر خسرو با شیوه ی مُناظره (گفت و گو کردن دو کس یا دو چیز با هم) داستانی را به وجود آورده است که در آن، دو شخصیت «کدوبُن» و «چنار» با استفاده از آرایه ی «تشخیص» با هم گفت و گو و بحث می کنند. چنار، سنّ بیشتری دارد و تجربه ی آن هم از کدوبُن خیلی بیشتر است و این مفهوم را به کدوبُن یاد آوری می کند که:

نباید زود قضاوت و داوری کنی. همچنین باید از غرور و خودخواهی نابجا دوری کنی.

ناصر خسرو:

حکیم ابومعين ناصرخسرو قبادیانی در ۳۹ هـ.ق در بلخ زاده شد. او در زمینه های حکمت، فلسفه، شعر و ادب، فعالیّت داشته است. ناصر خسرو در سنّ چهل سالگی بر اثر خوابی که دید، دگرگون شد و به سفر حج رفت و در مدّت هفت سال به سرزمین های گوناگون سفر کرد. آثار ناصر خسرو عبارت اند از:

وَجهِ دین، سفرنامه، دیوان اشعار و … .

ناصر خسرو در ۴۸۱ قمری در مگان، در گذشت.